ΕΚΘΕΣΗ-ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΥΓΑΠΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΤΩΝ ΔΙΑΖΥΓΙΩΝ - 2012
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ(ΣΥΓΑΠΑ)
Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Από τη διερεύνηση των καταγγελιών στο Σύλλογό μας, διαπιστώθηκε η σοβαρότητα των χρόνιων και των ακραίων προβλημάτων που δημιουργούνται λόγω της έντονης δυσλειτουργικότητας της σχέσης μεταξύ των γονέων μετά το χωρισμό σε βάρος του συμφέροντος του παιδιού. Τέτοια παραδείγματα προβληματικών καταστάσεων που δημιουργούνται, είναι η χρόνια παρακοή αποφάσεων επικοινωνίας μεταξύ παιδιού- γονέα σε συνδυασμό με: ενδείξεις έντονης ψυχοπαθολογίας του γονέα που έχει τη φύλαξη του παιδιού σε σημείο που να αμφισβητείται η γονική του ικανότητα. καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση/ κακοποίηση του παιδιού (η οποία δεν έχει αποδειχθεί ή/και και δεν έχει ασκηθεί ποινική δίωξη εναντίον του κατ΄ ισχυρισμόν θύτη) προς το γονέα που δεν έχει την επιμέλεια και το περιβάλλον του (συκοφαντική δυσφήμιση) μετάδοση της αρνητικής στάσης του ενός γονέα προς το παιδί σε ότι αφορά την επικοινωνία του με τον άλλο γονέα έντονες αλληλοκατηγορίες μεταξύ συζύγων/γονέων ισχυρισμούς εκ μέρους του γονέα που έχει τη φύλαξη ότι το ίδιο το παιδί δεν επιθυμεί επικοινωνία με τον άλλο γονέα απομάκρυνση των παιδιών από το συγγενικό περίγυρο της πλευράς του γονέα που δεν έχει τη φύλαξη αρπαγή παιδιού από τον ένα γονέα χρόνια απομάκρυνση και διάσπαση του δεσμού μεταξύ παιδιού και γονέα δημιουργία προβλημάτων κατά τη διάρκεια επικοινωνίας (όταν αυτή πραγματοποιείται) μη παροχή συγκατάθεσης των γονέων ή ενός εξ’ αυτών για παρακολούθηση των παιδιών τους από παιδοψυχολόγο άσκηση ψυχολογικής βίας από τους γονείς ή ένα εξ’ αυτών στα παιδιά με αποτέλεσμα την ανάπτυξη έντονων συναισθηματικών και ψυχολογικών προβλημάτων από την πλύση εγκεφάλου-συκοφαντική δυσφήμιση καταδίκη γονέα μετά από επαναλαμβανόμενες παραβιάσεις δικαστικών αποφάσεων
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ (ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 3
οικονομική εξόντωση γονέων
Κοινό στοιχείο αυτών των περιπτώσεων είναι η μη ύπαρξη οικογενειακών δικαστηρίων και αντίστοιχων κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών, οι χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες για την Επιμέλεια και τη Γονική Μέριμνα, πολλές από τις οποίες αφορούν παραβίαση δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας παιδιών με τον έναν από τους δύο γονείς, η ανυπαρξία διαμεσολαβητή και πραγματογνωμόνων, η ανυπαρξία νομοθετικής ρύθμισης της συνεπιμέλειας, η ανυπαρξία υπηρεσιών της τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμου-Περιφέρειας) για προβληματικά ζευγάρια, η ανυπαρξία υπηρεσιών-ειδικών ψυχολόγων στην Εκπαίδευση και σχολές γονέων/σχολές δασκάλων, ανεκπαίδευτους εκτελεστές αποφάσεων (αστυνομία, επιμελητές), αδυναμία επαφής δικαστού-παιδιού στην αρχή του διαζυγίου και όχι όταν έχει εκδηλωθεί το PAS, κτλ.
Όπως διαπιστώνουμε, η παραβίαση δικαστικών αποφάσεων επικοινωνίας οφείλεται στις δυσλειτουργικές σχέσεις των γονέων που δημιουργούνται μετά το χωρισμό με αποτέλεσμα το παιδί να υιοθετεί αρνητική στάση προς έναν γονέα και να μην επιθυμεί επικοινωνία με αυτόν. Ακόμα ένα κοινό σημείο που ξεκάθαρα προκύπτει, είναι ο στην πράξη περιορισμένος και/ή ανεπαρκής ρόλος των δικαστηρίων και των Κοινωνικών Υπηρεσιών, για τη διασφάλιση του συμφέροντος του παιδιού, ειδικότερα στις περιπτώσεις που οι γονείς δεν είναι δεκτικοί συνεργασίας.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 4
ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την οποία η Ελληνική Δημοκρατία κύρωσε και, κατά συνέπεια τη δεσμεύει με αυξημένη ισχύ έναντι οποιουδήποτε εθνικού νόμου, επιβάλλει ότι σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού [Άρθρο 3 (1)].
Τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για διασφάλιση της αρχής ότι οι γονείς είναι οι από κοινού υπεύθυνοι για την ανατροφή του παιδιού για την ανάπτυξη του. Βασική τους μέριμνα θα πρέπει να αποτελεί το συμφέρον του παιδιού τους. Για την εγγύηση και την προώθηση των δικαιωμάτων που εκφράζονται στην Σύμβαση, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να παρέχουν την κατάλληλη βοήθεια στους γονείς και στους νόμιμους εκπροσώπους του παιδιού, κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους για την ανατροφή του παιδιού [Άρθρο 18 (1) και (2)].
Δυνάμει της Σύμβασης, τα Συμβαλλόμενα Κράτη μεριμνούν ώστε το παιδί να μην αποχωρίζεται από τους γονείς του, παρά τη θέλησή του, εκτός εάν οι αρμόδιες αρχές αποφασίσουν, με την επιφύλαξη δικαστικής αναθεώρησης και σύμφωνα με τους εφαρμοζόμενους νόμους και διαδικασίες, ότι ο χωρισμός αυτός είναι αναγκαίος για το συμφέρον του παιδιού. Μια τέτοια απόφαση μπορεί να είναι αναγκαία σε ειδικές περιπτώσεις, για παράδειγμα, όταν οι γονείς κακομεταχειρίζονται ή παραμελούν το παιδί, ή όταν ζουν χωριστά και πρέπει να ληφθεί απόφαση σχετικά με τον τόπο διαμονής του παιδιού. Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν στις διαδικασίες και να γνωστοποιούν τις απόψεις τους. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη σέβονται το δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους δυο γονείς του ή από τον έναν από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει άμεση επαφή με τους δυο γονείς του, εκτός εάν αυτό είναι αντίθετο με το συμφέρον του παιδιού [Άρθρο 9 (1), (2) και 3].
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 5
Η Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφορικά με το θέμα «Δικαιώματα των παιδιών και κοινωνικές υπηρεσίες φιλικές προς τα παιδιά και τις οικογένειες»[1], καλεί όπως:
I. Τα κράτη μέλη προβούν στις απαραίτητες αναθεωρήσεις της εθνικής νομοθεσίας και σε πολιτικές και πρακτικές για την διασφάλιση της εφαρμογής αυτής της Σύστασης. Επιπλέον, ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την ευρεία διάδοση της Σύστασης αυτής προς όλες τις Υπηρεσίες που είναι υπεύθυνες ή εμπλεκόμενες σε ότι αφορά τα δικαιώματα των παιδιών όπως Κοινωνικές Υπηρεσίες, ομάδες που αντιπροσωπεύουν τα δικαιώματα των παιδιών και τις οικογένειες τους καθώς και άλλους φορείς.
II. Οι Κοινωνικές Υπηρεσίες στοχεύουν ως πρωταρχική τους μέριμνα στη διασφάλιση του συμφέροντος του παιδιού. Έχοντας υπόψη ότι πρωταρχική ευθύνη των γονέων είναι η ανατροφή και η ανάπτυξη του παιδιού τους, η παροχή κοινωνικών υπηρεσιών θα πρέπει να διασφαλίζει την ύπαρξη υποστηρικτικού περιβάλλοντος για το παιδί, παρέχοντας ποικίλες υπηρεσίες κατάλληλου επιπέδου και απαραίτητους πόρους για τη σωστή άσκηση του γονικού τους ρόλου και την ενδυνάμωση των γονικών τους δεξιοτήτων.
III. Παιδιά και οικογένειες με σύνθετες και πολλαπλές ανάγκες επωφελούνται από συντονισμένες υπηρεσίες από επαγγελματίες, οι οποίοι συνεργάζονται και προέρχονται από διαφορετικούς τομείς όπως της εκπαίδευσης, υγείας, κοινωνικών υπηρεσιών και δικαιοσύνης. Οι δυνατότητες και αρμοδιότητες της κάθε Υπηρεσίας θα πρέπει να γίνονται γνωστές και ξεκάθαρες προς τους δικαιούχους. Θα πρέπει να καθιερώσουν ένα κοινό πλαίσιο αξιολόγησης και διατμηματικά πρωτόκολλα για επαγγελματίες και Υπηρεσίες που εργάζονται με ή για τα παιδιά, ιδιαίτερα για αυτά που θεωρούνται υψηλού κινδύνου.
IV. Εξειδικευμένες κοινωνικές υπηρεσίες είναι σε θέση να διασφαλίζουν την άμεση παροχή παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση δυσμενών συνεπειών στα παιδιά από βιώματα τους και παρέχουν κοινωνική και ψυχολογική στήριξη στα παιδιά και στις οικογένειες τους. Αυτές οι πολυθεματικές
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 6
υπηρεσίες και /ή προγράμματα πρέπει να βασίζονται σε αξιολόγηση των εξατομικευμένων αναγκών του παιδιού και παρεμβάσεις που βασίζονται σε γεγονότα (evidence- based interventions). Αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων υπηρεσίες για γονείς που έχουν ειδική ανάγκη για εκμάθηση/ ανάπτυξη γονικών δεξιοτήτων (parenting skill training), για παράδειγμα, λόγω βίαιων ή δυσλειτουργικών γονικών πρακτικών.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 7
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Από τη διερεύνηση των παραπόνων διαπιστώθηκε ότι, σε υποθέσεις Επιμέλειας και Γονικής Μέριμνας και, ειδικότερα σε αυτές που αφορούν περιπτώσεις όπου το παιδί στερείται το δικαίωμα διατήρησης προσωπικής σχέσης και άμεσης επαφής με έναν από τους δύο γονείς, συμπεριλαμβανομένης και της με επιβλεπόμενη επικοινωνία, οι διαδικασίες που εφαρμόζονται, τόσο από μέρους των ανύπαρκτων Κρατικών Υπηρεσιών όσο και από τα Δικαστήρια, καταλήγουν να είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι ίδιες οι Κρατικές Υπηρεσίες να πλήττουν το συμφέρον του παιδιού, επεκτείνοντας και παρατείνοντας την απόσταση που δημιουργείται ανάμεσα στο παιδί και τον γονέα του και τη συναισθηματική βία που υφίσταται το παιδί και, παράλληλα, αποθαρρύνοντας και ταλαιπωρώντας τους γονείς που αποτείνονται στις αρμόδιες Υπηρεσίες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όσο μεγαλύτερο διάστημα παραμένει το παιδί με τον ένα γονέα, τόσο περισσότερο αυτό θα αντισταθεί να μετακινηθεί στον άλλο γονέα[2]. Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για ένα φιλικό για τα παιδιά σύστημα δικαιοσύνης, θα πρέπει να αποφεύγονται αθέμιτες καθυστερήσεις και να παρέχεται ταχεία ανταπόκριση, ώστε να προστατεύεται το συμφέρον του παιδιού. Οι δικαστικές αρχές θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις οι οποίες είναι άμεσα εφαρμόσιμες στις περιπτώσεις που είναι προς το συμφέρον του παιδιού[3]. Στην Έκθεση της άτυπης συνάντησης εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφορικά με τα δικαιώματα των παιδιών και τις Κοινωνικές Υπηρεσίες, υπογραμμίζεται ότι «To make social services friendly to the child we have to focus on children and promote their resources and capabilities. We have to reflect the child’s role in it’s own socialization process. Therefore social services have to intervene earlier to prevent at risk situations.Time plays an important role for the child’s development and delays, which hinder children to develop. When a child is in danger, social services should have the possibility for extra intervention before judges take a decision. Institutions should try to reach consensus- based decisions»[4] .
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 8
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης (Parental Alienation Syndrome) είναι διαταραχή κατά την οποία το παιδί υιοθετεί την υποτίμηση και την αρνητική κριτική για τον αποξενωμένο του γονέα, η οποία είναι αδικαιολόγητη ή/ και υπερβολική και η οποία προέρχεται από τον αποξενωτικό γονέα[5]. Αποτελεί μορφή άσκησης συναισθηματικής βίας προς το παιδί, η οποία συνδέεται: (i) συχνά με ψευδείς κατηγορίες ενάντια στον άλλο γονέα για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού με σκοπό τη διακοπή επικοινωνίας του γονέα μαζί του, (ii) το Σύνδρομο της Στοκχόλμης (Stockholm Syndrome), κατά το οποίο τα παιδιά λειτουργούν ως «όμηροι» φοβούμενοι τον αποξενωτικό γονέα (alienating parent) τον οποίο υπακούουν για λόγους επιβίωσης και, (iii) με πτυχές του Συνδρόμου Ψευδών Αναμνήσεων (False Memory Syndrome) κατά το οποίο το παιδί δημιουργεί ασυνείδητα ψευδείς αναμνήσεις για τον αποξενωμένο γονέα (alienating parent) [6].
Στις αρχές του 1970, όταν τα διαζύγια σημείωσαν μεγάλη αύξηση στον δυτικό κόσμο, ο Γκάρτνερ (Gardner) ερεύνησε βαθιά το θέμα των επιπτώσεων στα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν πάρει διαζύγιο. Δεν ήταν εύκολο να εξηγηθούν φαινόμενα όπου το παιδί στρεφόταν εναντίον του γονέα, που δεν είχε την επιμέλεια, δίχως λόγο. Αυτό μπορούσε να συμβεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Δεν ήταν απλή συκοφαντική δυσφήμιση του άλλου γονέα, δεν ήταν απλή πλύση εγκεφάλου του παιδιού, δεν ήταν απλό ψυχολογικό του πρόβλημα. Κάτι το διαφορετικό, το ανεξήγητο συνέβαινε.
Πρώτος μίλησε γ' αυτό ο Γκάρτνερ (PAS : Parental Alienation Syndrome) αλλά και οι Turkat, Nichols, κτλ. Στην Ελλάδα, Ο ΣΥ.Γ.Α.Π.Α. πραγματοποίησε ημερίδες, στις οποίες ομιλητές ήσαν οι Σπιτάλας Ν. και Χριστοδουλάκης Θ.
Πράγματι, ο Gardner και ο Turkat μετά από έρευνες νομικών και ψυχολογικών θεμάτων και περιπτώσεων παιδιών διαζευγμένων, απέδειξαν ότι αποτελεί σύνδρομο βαθιά ριζωμένο στη συνείδηση και τον ψυχικό κόσμο του παιδιού και δεν αποβάλλεται. Υπάρχει σε ήπια, σε μέτρια και σε βαρεία μορφή. Στην τελευταία κατηγορία, το παιδί δεν έχει ενοχές, δεν θέλει καμία σχέση με τον άλλο γονέα (ούτε και τηλεφωνική), τρομάζει με την παρουσία του και τον απεχθάνεται. Μάλιστα,
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 9
μπορεί και να πάει σε δικαστήριο εναντίον του, συνήθως επειδή το έπεισε ο γονέας με τον οποίο συμβιώνει.
Ο Gardner διαχωρίζει το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης από Την Γονική Αποξένωση ως γενικού όρου, όπου υπάρχουν αίτια όπως γονική παραμέληση, κακοποίηση (σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική), εγκατάλειψη ή και αποξένωση από γονική συμπεριφορά. Ειδικότερα, το Σύνδρομο PAS είναι πολύ συγκεκριμένο και υποκατηγορία του προηγούμενου το οποίο προκύπτει από πλύση εγκεφάλου και την παιδική συμπεριφορά-φόβο. Ο Δρ Ντάγκλας επισημαίνει ότι η Γονική Αποξένωση επικεντρώνεται στη συμπεριφορά των γονέων ενώ το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης εστιάζεται στην κατάσταση και συμπεριφορά του παιδιού από την αδικαιολόγητη εκστρατεία συκοφάντησης-δυσφήμισης του άλλου γονέα.
Οι παραπάνω επιστημονικές έρευνες έδωσαν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν κινήματα πατέρων σε όλο το κόσμο για τα νομικά τους δικαιώματα που απορρέουν από την μη ισότιμη μεταχείρισή τους και την επίδοση της αποκλειστικής επιμέλειας σε ένα μόνο γονέα.
Το 2002 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης σε μια Διεθνή Διάσκεψη. Η Μέρι Μπανότι, διαμεσολαβήτρια για τις απαγωγές παιδιών σε διεθνές επίπεδο, γράφει στην έκθεσή της, (Παράρτημα V) ότι: «...Αυτό το φαινόμενο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης.»
Σε πέντε πολιτείες των ΗΠΑ, αναγνωρίσθηκε η 25η Απριλίου κάθε έτους ως ημέρα γονικής αποξένωσης.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 10
Πλείστα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες την διετία 2005-2007 αναφέρονται στο σύνδρομο αυτό και στην Ελλάδα. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των αποξενωμένων παιδιών στην Ελλάδα ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες και είναι ο υψηλότερος τόσο σε ποσοστά όσο και σε απόλυτους αριθμούς σε όλο τον κόσμο.
Σε αυτό το θέμα, ο καθηγητής Κουμάντος προτείνει αναστροφή της επιμέλειας λόγω κακής άσκησής της, διότι επιμένει ότι ο γονέας, στον οποίο έχει ανατεθεί η επιμέλεια παιδιού, πρέπει να καλλιεργεί στο παιδί αγαθά συναισθήματα για τον άλλο γονέα.
Το σύνδρομο αυτό έχουν και τα παιδιά διαζευγμένων, όπου η μητέρα ψευδώς κατήγγειλε τον πατέρα για σεξουαλική παρενόχληση-κακοποίηση.
Στη Γαλλία, κατά την κυρία Badinter, 17% των Γαλλίδων κατηγορούν τον σύζυγο ψευδώς για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού που διεκδικούν μαζί την επιμέλεια. Το ποσοστό αυτό στον Καναδά είναι της τάξεως του 25%, ενώ στην Ελλάδα ανέρχεται στο 50%. Αυτές οι ψευδείς κατηγορίες δημιουργούν την βαριάς μορφής PAS. Η ψυχίατρος Benedicte Goudard, πρόσφατα, δημοσίευσε διδακτορική διατριβή, στην Ψυχιατρική Σχολή της Λυών, με θέμα: 'Syndrom d'alienation parental'
Το 2002 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναγνώρισε το Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης. Η Μέρι Μπανότι, διαμεσολαβήτρια για τις απαγωγές παιδιών σε διεθνές επίπεδο, αναφέρει στην έκθεσή της: «...Αυτό το φαινόμενο αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ως πρόβλημα των παιδιών στα οποία δεν επιτρέπεται η πρόσβαση στον ένα ή στον άλλο γονέα. Ο γονέας που έχει την επιμέλεια φροντίζει να αποξενώσει τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια από τα παιδιά του και αυτή η πρακτική είναι δυστυχώς πολύ συνηθισμένη και έχει καταστροφικές συνέπειες για το παιδί. Είναι σημαντικό οι δικαστικές αρχές και οι κοινωνικοί λειτουργοί που αναλαμβάνουν παιδιά σε αυτή την κατάσταση να γνωρίζουν ότι υπάρχουν τέτοιες συμπεριφορές και δεν πρέπει να κάνουν διακρίσεις κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με την πρόσβαση και τα δικαιώματα επίσκεψης[7]». Σε σοβαρές περιπτώσεις και λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία, το χαρακτήρα και τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού, ίσως χρειαστεί να μετακινηθεί το παιδί από την οικία του αποξενωτικού γονέα (alienating parent) με δικαστικό διάταγμα και να τοποθετηθεί στο σπίτι του αποξενωμένου γονέα, ή να
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 11
αυξηθούν οι ώρες επικοινωνίας και οι διανυκτερεύσεις του παιδιού στον αποξενωμένο γονέα, προκειμένου να διακοπεί η διαδικασία αποξένωσης[8],[9] .
Στις περιπτώσεις όπου οι γονείς δεν συμμορφώνονται με τις Δικαστικές Αποφάσεις, παρατηρήθηκε ότι ο ρόλος των δικαστηρίων στην Ελλάδα δυσχεραίνεται σημαντικά από την αρνητική στάση του ενός γονέα προς τον άλλον και/ή και την υιοθέτηση των αρνητικών στάσεων από το παιδί για τον άλλο γονέα με αποτέλεσμα το παιδί το ίδιο να μην επιθυμεί να διατηρεί επικοινωνία με τον γονέα του. Η κατάσταση αυτή, σε συνδυασμό με τη μη ύπαρξη ουσιαστικά αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, συμβάλλει στη μη εξομάλυνση των σχέσεων των μελών της οικογένειας, ενώ σε περιπτώσεις που είτε η οικογενειακή κατάσταση δημιουργεί προβλήματα ψυχικής υγείας στα παιδιά ή όταν τα προβλήματα στην οικογένεια οφείλονται εξ΄ ολοκλήρου ή εν μέρει σε προβλήματα ψυχικής υγείας των γονέων, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αρκετά σοβαρά, αυτά δεν αντιμετωπίζονται.
Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, όταν η δυναμική της αποξένωσης που προκαλείται από τον ένα γονέα είναι σοβαρή, η οικογένεια πιθανόν να χρειάζεται το διορισμό κοινωνικού λειτουργού από το Δικαστήριο μετά την έκδοση σχετικών διαταγμάτων, ο οποίος θα εξουσιοδοτείται για τη διασφάλιση της εφαρμογής των Δικαστικών Αποφάσεων για σκοπούς φύλαξης και επικοινωνίας και θα είναι υπεύθυνος για την ενημέρωση του Δικαστηρίου κατά πόσο ο ένας ή και οι δύο γονείς παραβιάζουν την Απόφαση[10] . Παρέχοντας αυτή την εξουσία σε Κοινωνικό Λειτουργό, θα μπορεί να διασφαλίζεται, ακόμα και υποχρεωτικά, η παρακολούθηση προγραμμάτων συμβουλευτικής, ψυχοθεραπείας, ή/ και προγραμμάτων ανάπτυξης/ εκμάθησης γονεϊκών δεξιοτήτων. Η ψυχοθεραπεία ενδείκνυται για όλα τα μέλη της οικογένειας. Για το παιδί που υπόκειται τις συνέπειες της γονεϊκής αποξένωσης, η θεραπεία είναι απαραίτητη (9a: Σπιτάλας Ν. ‘Το Κοινωνικό Κίνημα των Διαζευγμένων’ & ‘Ιστορίες Διαζυγίων’).
Σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Γραμμές του Συμβουλίου της Ευρώπης για ένα φιλικό για τα παιδιά σύστημα δικαιοσύνης, σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου, όπως είναι αυτές της Γονικής Μέριμνας, τα Δικαστήρια θα πρέπει να επιδεικνύουν
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 12
ιδιαίτερη προσοχή ώστε να αποφεύγεται η πιθανότητα πρόκλησης αρνητικών επιπτώσεων στις οικογενειακές σχέσεις. Αν κριθεί απαραίτητο, οι δικαστικές αρχές θα πρέπει να εξετάζουν την πιθανότητα έκδοσης προσωρινών αποφάσεων, οι οποίες να παρακολουθούνται για συγκεκριμένη περίοδο με σκοπό την μετέπειτα αξιολόγηση τους [11].
Η απουσία προγραμμάτων στήριξης και ανάπτυξης/ εκμάθησης γονικών δεξιοτήτων (parenting skills) και προληπτικών προγραμμάτων για νέους γονείς, συνιστά μεγάλο κενό σε σχέση με το χειρισμό αυτών των οικογενειών, σύμφωνα με τη Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφορικά με το θέμα «Δικαιώματα των παιδιών και κοινωνικές υπηρεσίες φιλικές προς τα παιδιά και τις οικογένειες»[12], η οποία είναι εναρμονισμένη με τις Αρχές της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 13
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Συμμεριζόμενοι την παρούσα κατάσταση, καθώς και τα ως άνω συμπεράσματα και με βάση τη διεθνή εμπειρία και πρακτικές, όπως και τη Θέση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού της Κύπρου, αναφορικά με το ρολό των Κρατικών Υπηρεσιών σε περιπτώσεις προβλημάτων επικοινωνίας παιδιού – γονέα, του οποίου οι γονείς είναι σε διάσταση ή διαζευγμένοι, όπως αυτή δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2012 και από κομμάτια της οποίας έχουμε συμπεριλάβει στο παρόν κείμενο, προτείνουμε την τροποποίηση του Οικογενειακού Δικαίου, η οποία θα βασίζεται στους ακόλουθους άξονες: Ανάδειξη της πατρότητας ως έννοια ισότιμη με αυτή της μητρότητας. Θέσπιση (εφαρμογή του νόμου) των οικογενειακών δικαστηρίων στην Ελλάδα (με κλειστό ακροατήριο αλλά με ακρόαση και των διαδίκων-γονέων). Νομική αναγνώριση του θεσμού της Συνεπιμέλειας, της ελεύθερης επικοινωνίας παιδιού - γονέα και της εναλλασσόμενης κατοικίας. Να μη συνδυάζεται η διατροφή με την επικοινωνία και ούτε να συνεκδικάζεται. Η ίδρυση Κέντρου Οικογενειακής Καθοδήγησης, το οποίο θα παρέχει, ανάμεσα σε άλλα, προγράμματα «συμβουλευτικής καθοδήγηση και εντατικής βραχυπρόθεσμης παρέμβασης σε οικογένειες, σε ατομικό και ομαδικό πλαίσιο, από ομάδα επαγγελματιών (Κοινωνικού Λειτουργού, Ψυχολόγου και άλλων ειδικοτήτων)», όπως προνοεί η προαναφερθείσα Σύσταση της Επιτροπής Υπουργών προς τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οι Οικογενειακοί Δικαστές και οι Κοινωνικοί Λειτουργοί που θα ασχολούνται με περιπτώσεις Επιμέλειας και Γονικής Μέριμνας θα πρέπει να τυγχάνουν συνεχούς επιμόρφωσης και εκπαίδευσης για τα θέματα τα οποία χειρίζονται ώστε, από τη μια, να επιδεικνύουν επάρκεια στο ρόλο τους και να μην αμφισβητείται ο επαγγελματισμός τους και, από την άλλη, να είναι επαρκώς ενημερωμένοι για τις σύγχρονες εξελίξεις στο θέμα και τις διαδικασίες υποβολής εισηγήσεων προς το Δικαστήριο.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 14
Η παροχή και διαθεσιμότητα προγραμμάτων στήριξης, εκμάθησης και ανάπτυξης γονεϊκών δεξιοτήτων και προληπτικών προγραμμάτων για νεαρά ζευγάρια. Μέσα από την εκπόνηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων και διαλέξεων θα πρέπει να διασφαλιστεί ο έγκαιρος εντοπισμός, από τους αρμόδιους λειτουργούς, των οικογενειών που αντιμετωπίζουν το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης, ώστε να γίνει έγκαιρη πρόληψη. Η ισότιμη ισχύς των δικαστικών αποφάσεων για άνδρες και γυναίκες Η τιμωρία του γονέα που προσβάλλει συκοφαντικά, δίχως στοιχεία, τον άλλο για να στερήσει την επικοινωνία με τον άλλο γονέα ή για να αποκτήσει μοναδικότητα στην επιμέλεια. Αποκλεισμό του από την επιμέλεια του παιδιού. Αφαίρεση της γονικής μέριμνας από το γονέα που αποδεδειγμένα προκαλεί Σύνδρομο Γονικής Αποξένωσης. Ποινική δίωξη νομικών που προσυπογράφουν ανυπόστατα κατηγορητήρια αγνοώντας την υποχρέωση του σεβασμού της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας του παιδιού και την δεοντολογία του επαγγέλματός τους. Οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και, ειδικότερα, οι Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων να καλούνται να εξετάσουν, στα πλαίσια της απαραίτητης διατμηματικής συνεργασίας, τους τρόπους με τους οποίους διασφαλίζεται η ενεργός εμπλοκή τους τόσο στο στάδιο της αξιολόγησης όσο και της θεραπευτικής παρέμβασης προς την οικογένεια γενικά και το παιδί πιο ειδικά. Σε δικαστικές διαδικασίες υποθέσεων Επιμέλειας ή/καιΓονικής Μέριμνας, κατά τις οποίες ο αρμόδιος Κοινωνικός Λειτουργός διαπιστώνει σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του ή τα πρόσωπα που έχουν τη γονική του ευθύνη, θα πρέπει να προβαίνει σε εισήγηση προς το Δικαστήριο για διορισμό Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Δημιουργία κοινωνικών Υπηρεσιών Δήμων & περιφερειών σε θέματα διαζυγίου/προβληματικών οικογενειών εξειδικευμένα στο Σύνδρομο PAS.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 15
Θέσπιση του Οικογενειακού Διαμεσολαβητή / Πραγματογνωμόνων με σκοπό την εξωδικαστική επίλυση θεμάτων επιμέλειας – επικοινωνίας – διατροφών. Ο ΣΥΓΑΠΑ να οριστεί ως ο ειδικός Φορέας διαμεσολάβησης επί των διαζυγίων, διότι έχει τη μοναδική επιστημονική και κοινωνική κατάρτισης και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό: Ψυχολόγους, Ψυχιάτρους, Παιδοψυχολόγους, Παιδαγωγούς και Νομικούς. Το ως άνω έχει ζητηθεί και στη Βουλή την Ελλήνων με επερωτήσεις βουλευτών.
Εν κατακλείδι και ενόψει των πιο πάνω Συμπερασμάτων θεωρούμε επιβεβλημένη ανάγκη την υλοποίηση και εφαρμογή των άρθρων 49 έως 54 του Νόμου 2447/1996, ο οποίο προβλέπει την πλαισίωση των εισαγγελικών αρχών από κοινωνικές υπηρεσίες οι οποίες θα είναι στελεχωμένες από πιστοποιημένο επιστημονικό προσωπικό ψυχολόγων και παιδοψυχιάτρων και οι οποίοι θα επικουρούν ουσιαστικά το έργο των δικαστικών λειτουργών.
Επίσης προτείνουμε η από τον Απρίλιο του 2012 έκθεση, την οποία έχετε ήδη συντάξει, να αποσταλεί και στις εθνικές υπηρεσίες (Υπουργεία Δικαιοσύνης & Υγείας – Πρόνοιας και στη μόνιμη επιτροπή κοινωνικών υποθέσεων της βουλής).
Τέλος κρίνουμε αναγκαία την ψήφιση νομοσχεδίου αναφορικά με τη Θέσπιση των Οικογενειακών Δικαστηρίων, την ίδρυση Κέντρου Οικογενειακής Καθοδήγησης, τη Διαμεσολάβηση σε Οικογενειακές Υποθέσεις που αποτελούν πάγια αιτήματα του Κινήματος για τη Γονεϊκή Ισότητα, το οποίο αντιπροσωπεύει σήμερα στην Ελλάδα, ο Σύλλογος Για την Ανδρική και Πατρική Αξιοπρέπεια (ΣΥΓΑΠΑ).
Έχουμε αναφορές, τόσο στον κοινοβουλευτικό έλεγχο (επερωτήσεις, επιτροπές, κτλ) όσο και στο κοινωνικό επίπεδο (ΜΜΕ, εκδηλώσεις, επιστημονικές οργανώσεις, κτλ).
Με τους τρόπους αυτούς θα διασφαλίζεται:
1. η ταχεία εκδίκαση υποθέσεων,
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 16
2. η υποχρεωτική συμμόρφωση των γονέων για την εφαρμογή των διαταγμάτων με το διορισμό Κοινωνικού Λειτουργού υπεύθυνου για την τήρηση και παρακολούθηση της εφαρμογής αποφάσεων με αρμοδιότητα ενημέρωσης του Δικαστηρίου για την πρόοδο ή όχι της κάθε περίπτωσης,
3. η υποχρεωτική συμμετοχή των μελών της οικογένειας σε θεραπευτικά ή/ και εκπαιδευτικά προγράμματα, και
4. η διατμηματική συνεργασία, ειδικότερα μεταξύ των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας και των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, τόσο στη φάση αξιολόγησης όσο και στον χειρισμό των περιπτώσεων.
5. η Γονεϊκή Ισότητα
6. η Πρόληψη του Συνδρόμου της Γονικής Αποξένωσης
7. το δικαίωμα των παιδιών των Διαζυγίων να έχουν και τους δύο Γονείς τους.
Στη βάση όσων έχουν αναλυθεί πιο πάνω, Σας καλούμε να ενημερώσετε όλους τους εμπλεκόμενους Φορείς, όπως προβούν στις απαραίτητες ενέργειες ώστε ο χειρισμός πολύπλοκων υποθέσεων που αφορούν παιδιά, οι οποίες χρήζουν σφαιρικής διϋπηρεσιακής αντιμετώπισης από διάφορες Υπηρεσίες, η καθεμιά στα πλαίσια των δικών της αρμοδιοτήτων, να γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζονται πλήρως τα δικαιώματα των παιδιών.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 17
Παραπομπές
[1] Council of Europe 2011 Recommendation CM/REC[2001]12 of the Committee of Ministers to member states on children’s rights and social services friendly to children and families, σελ. 2,3,5,7.
[2] Mark J. Ackerman (1997) Does Wednesday mean Mom’s House or Dad’s? Parenting Together while Living Apart. New York: John Wiley & Sons Inc., σελ.123
[3] Council of Europe (2011) Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on Child- Friendly Justice and Their Explanatory Memorandum, Μέρος IV , παραγρ. 50 και 53
[4]Council of Europe Report on the Synthesis: Informal experts’ meeting on children’s rights and social services, Strasburg, 29 September 2009, Μέρος 1.2, σελ.3
[5] Mark J. Ackerman (1997) Does Wednesday mean Mom’s House or Dad’s? Parenting Together while Living Apart. New York: John Wiley & Sons Inc., σελ.121
[6] Stan Hayward (2006) A Guide to the Parental Alienation Syndrome, www.coeffic.demon.co.uk/pas.htm
[7] Mary Banotti (2002) Report on the Delibarations of the Committee on Petitions during the Parliamentary year 2002- 2003 (2003/2069(INI),Αppendix v, www.europarl.europa.eu
[8] Mark J. Ackerman (1997) Does Wednesday mean Mom’s House or Dad’s? Parenting Together while Living Apart. New York: John Wiley & Sons Inc., σελ.124
[9] Philip M. Stahl (1999), Complex Issues in Child Custody Evaluations, California: Sage Publications, σελ.7-8, 16-17.
[10] Philip M. Stahl (1999), Complex Issues in Child Custody Evaluations, California: Sage Publications, σελ17.
[11] Council of Europe (2011), Guidelines of the Committee of Ministers of the Council of Europe on Child- Friendly Justice and Their Explanatory Memorandum. Μέρος IV, παραγρ. 51 και 52.
[12]Council of Europe (2011) Recommendation CM/Rec (2011) 12 of the Committee of Ministers to Member States on Children’s Rights and Social Services Friendly to Children and Families, σελ.7.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ
(ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 18
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Arditti, 1992, Παράγοντες σχετικά με την επιτήρηση, την επικοινωνία και την υποστήριξη παιδιών για τους διαζευγμένους πατέρες. Turkat D, 1995, Διαζύγιο σχετικό με το σύνδρομο της κακόβουλης μητέρας, Περιοδικό της Οικογενειακής Βίας, Τόμος 10, αριθμός 13, ΙΙ, σελ 253* 264. Turkat D, 1994, Παρεμπόδιση Επικοινωνίας των παιδιών μέσα στο διαζύγιο, Ιδρυμα της Φλώριδας, Ψυχολογίας και Πανεπιστήμιο του Κολεγίου της Φλώριδας. Η Αμερικανική ψυχιατρική ένωση (1994), Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των διανοητικών διαταραχών, τέταρτη έκδοση (δσμ- IV) Ουάσιγκτον, DC: Αμερικανική ψυχιατρική ένωση. Gardner (1986), Προσφυγή στο δικαστήριο επιμέλειας παιδιών: Ένας οδηγός για τους γονείς και τους ψυχοθεραπευτές. Gardner (1987a), το γονικό σύνδρομο αλλοτρίωσης και η διαφοροποίηση μεταξύ της ψεύτικης και αληθινής κακοποίησης παιδιών. Gardner (1998), το γονικό σύνδρομο αλλοτρίωσης, δεύτερη έκδοση. Το Συμβούλιο Δικαιωμάτων Παιδιών, 1994, Ετήσιο Φυλλάδιο Συμβάσεων,Ουάσιγκτον. Σπιτάλας Ν., Κινήματα και Επαναστάσεις, το Κοινωνικό Κίνημα των Διαζευγμένων’, iwrite, Θεσσαλονίκη, 2012. Πρακτικά Ημερίδας ΣΥΓΑΠΑ, Δράμα, 2005 Πρακτικά 6 ημερίδων ΣΥΓΑΠΑ, Θεσσαλονίκη, 2006. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Δράμα, 2008. Gardner, 1987, Το γονικό σύνδρομο αποξένωσης και η διαφοροποίηση μεταξύ της κατασκευασμένης και γνήσιας κατάχρησης φύλων παιδιών. Gardner, 1989, Οικογενειακή αξιολόγηση στις μεσολαβήσεις επιτήρησης παιδιών, διαιτησία και προσφυγή στο δικαστήριο Λάνσκι Βίκυ, Αντιμετωπίζοντας το παιδί μετά το διαζύγιο (σελ 125-127, παρεμπόδιση της επικοινωνίας από τη μητέρα, ψευδείς κατηγορίες για παρενόχληση). Benedicte Goudard, Διδακτορική διατριβή στην ψυχιατρική σχολή της Grenoble, 2008 Lise Bilodeau, De l’amour a la haine, Canada, 2007. Πετρι, μεγαλώνοντας χωρίς πατέρα. Edward Teyber, Τα παιδιά μετά το χωρισμό, Μοντέρνοι Καιροί, μετφ, Αθήνα 2011. Badinter E., (1994) XY Η ανδρική ταυτότητα. Αθήνα: Κάτοπτρο. (De l’identité masculine. Paris : Odile Jacob. 1992) Βly R. (1994) Αναζητώντας τον άνδρα ή τι σημαίνει να είσαι άνδρας. Μτφ. Βίκυ Πατρίκη. Αθήνα: Λύχνος. [Iron John: A Book About Men. Addison-Wesley, New York, 1990]
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΔΡΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΚΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ (ΣΥΓΑΠΑ)
Σελ 19
Broad H. (επιμ.) 1987 Τhe Making of Masculinities. The New Men’s Studies. Boston: Unwin Hyman. Γιαννακόπουλος Κ. (2001) «Ανδρική ταυτότητα, σώμα και ομόφυλες σχέσεις» Στο Σ. Δημητρίου Σ. (επιμ.) Ανθρωπολογία των φύλων. Αθήνα: Σαββάλας, 162-187. Τριπολίτου Διονυσία, Στάση Επικοινωνία, Λάρισα, 2009 Θεοχαρίδου Α., Ευτυχώς που δεν με σκότωσες, Μαλιάρης, Θεσσαλονίκη, 2007. Λάμπρου Ι., Διδακτορική Διατριβή, Ο Ανδρισμός στην τέχνη. Καμπούρη Φ., Οι δικαστικές αποφάσεις ως μέσον εκβιασμού της γυναίκας-μητέρας προς τον άνδρα-πατέρα, Ηράκλειο, 2008. Τζαμαλούκα Γ., Η επιθετικότητα της γυναίκας στο ζευγάρι, Ηράκλειο, 2007. Φατούρου Ι., Πρόληψη ενδο-οικογενειακής βίας-ανδρική θυματοποίηση, Μεταπτυχιακή διατριβή, Αθήνα, 2008. Εκθεση Επιτρόπου Κύπρου, Ιούλιος 2012
http://goneis-paidi.blogspot.gr/2012/07/simon.html
http://patrotita.blogspot.gr/2012/02/sap-pas.html
http://internationalienation.blogspot.gr/
http://spitalas.blogspot.com
www.sos-sygapa.eu
1. Ανθρώπινα Δικαιώματα. Κινήματα και Επαναστάσεις. Το Κοινωνικό Κίνημα των Διαζευγμένων. Νίκου Σπιτάλα. Εκδόσεις iwrite. Θεσσαλονίκη (2012).
2. Ιστορίες Διαζυγίων. Νίκου Σπιτάλα. Αυτοέκδοση ΣΥΓΑΠΑ www.sos-sygapa.eu Θεσσαλονίκη (2012).
.JPG)
